قرقیزستان کشوری کوهستانی در دل آسیای مرکزی است. جمعیت این کشور بر اساس سرشماری ۱ ژانویه سال ۲۰۱۹ میلادی  ۶۳۸۹۵۰۰ نفر  می باشد. بر اساس اطلاعات کمیته ملی آمار قرقیزستان ۷۳.۳ درصد از مردم این کشور از قوم قرقیز، ۱۴.۷ درصد ازبک، ۵.۶ درصد روس، ۱.۱ درصد دونغان، ۰.۹ درصد اویغور، ۰.۹ درصد تاجیک و بقیه از دیگر اقوام هستند.

ازبک های قرقیزستان

ازبک ها از اقوام ترک تبار آسیای مرکزی هستند. آنها بیشینه جمعیت ازبکستان را تشکیل می دهند و در جنوب قرقیزستان نیز جمعیت قابل توحهی را تشکیل می دهند.در واقع می توان گفت از لحاظ جمعیتی ازبک ها بزرگترین اقلیت قومی  در قرقیزستان معاصر می باشند. آداب و رسوم ازبک ها و قرقیزها تفاوت های بسیاری با هم  دارد. . در سرشماری سال ۱۹۹۹ ازبک های قرقیزستان ۱۲.۸ درصد یا ۶۶۵ هزار نفر از جمعیت قرقیزستان را تشکیل می دادند. تعداد ازبک ها بر اساس سرشماری سال ۲۰۰۹ به ۷۶۸ هزار نفر یا ۱۴.۳ درصد جمعیت کشور رسیده بود.آخرین سرشماری صورت گرفته در قرقیزستان در تاریخ ۱ ژانویه سال ۲۰۱۹ از آمار ۹۴۰ هزار و ۶۲۸ نفری جمعیت ازبک های این کشور حکایت دارد. یعنی تقریبا ۱۴.۸ درصد از جمعیت کل کشورقرقیزستان.  اشتغال سنتی ازبک هاکشاورزی، تجارت و تغذیه عمومی می باشد.

پراکندگی جمعیتی ازبک ها در قرقیزستان:

۹۹.۱ درصد جمعیت ازبک تبار قرقیزستان  در پنج استان این کشور زندگی می کنند:

۴۲ درصد دراستان اوش در جنوب قرقیزستان (۳۸۰ هزار نفر)

۳۱.۸درصد در استان جلال آباد (۲۸۵ هزار نفر)

 ۷.۷ درصد در استان بادکند (۷۰ هزار نفر)

  ۲.۱ درصد در استان چوی (۲۰ هزار نفر)

 ۲ درصد  در شهر بیشکک (۱۵ هزار نفر)

 ۱۵.۳ درصد  در شهر اوش(۱۴۰ هزار نفر)

ازبک ها در جنوب قرقیزستان در مناطق پرجمعیت فرغانه نزدیک مرز این کشور با ازبکستان زندگی می کنند. حضور آنها بیشتر در شهرهای قدیمی مانند اوش و اوزگن و در روستاهای اطراف این شهرها مشاهده می شود.

در استان های جنوبی قرقیزستان رسانه های ازبک زبان فعالیت می نمایند:

- صدای اوش: روزنامه استانی ازبک زبان است. یکی از قدیمی ترین روزنامه های قرقیزستان به شمار می رود. در زمان شوروی تیراژ این روزنامه تا ۴۵ هزار نسخه می رسید و از سال ۲۰۰۲ با تیراژ ۴ هزار نسخه منتشر می شود. صدای اوش در سال ۲۰۱۷ میلادی ۸۵ – مین سال خود را جشن گرفت. این روزنامه هفته ای یک بار چاپ می شود.

- طلوع جلال آباد:  روزنامه استانی به زبان ازبکی است که در جلال آباد منتشر می شود. این روزنامه اجتماعی و سیاسی در سال ۱۹۹۱ تاسیس و راه اندازی شده است. هفته ای یک بار منتشر می شود. در تحریریه این روزنامه ۱۵ نفر فعالیت می نماید و تیراژ آن هفته ای ۲ هزار نسخه می باشد.

- شبکه تلویزیونی "اینتیمک" (وحدت): برنامه های این شبکه به سه زبان، قرقیزی، روسی و ازبکی پخش می شود.

علاوه بر این؛ دانشگاه قرقیزی و ازبکی در استان اوش قرقیزستان فعالیت دارد ؛ حدود ۱۰۰ مدرسه ازبکی در مناطق با تراکم بالای جمعیتی ازبک  دایر است و همچنین در برخی مدارس تدریس و آموزش به زبان های  ازبکی-روسی و یا ازبکی- قرقیزی می باشد.

در سال ۱۹۹۴ بر اساس مصوبه نخست وزیر جمهوری قرقیزستان؛  کالج فنی قرقیزی و ازبکی تاسیس شده است. در سال ۱۹۹۷ مطابق حکم رئیس جمهور قرقیزستان ؛ کالج  مذکور به دانشگاه قرقیزی و ازبکی نامگذاری گردید. دانشگاه قرقیزی و ازبکی استان اوش دارای ۵ رشته، ۳ کالج و ۱ مدرسه حرفه ای  بوده و در آن ۱۲۱۴۳ دانشجو تحصیل می کنند.

تئاتر موسیقی ازبکی استان اوش موسوم به بابور قدیمی ترین تئاتر حرفه ای قرقیزستان و دومین تئاتر در آسیای مرکزی میحسوب می شود. این تئاتر ازبکی در سال ۱۹۱۴ به ابتکار رحمان بردی مادعزیم اف بنیانگذار جنبش تئاتر در قرقیزستان تاسیس شده است. در سال ۲۰۱۹ میلادی قدیمی ترین تئاتر آسیای مرکزی ۱۰۰ سالگی خود را جشن گرفت.

مرکز ملی - فرهنگی ازبک های جمهوری قرقیزستان:

این مرکز که در سال ۱۹۹۱ میلادی تاسیس شده ؛ در واقع سازمان اجتماعی ازبک های مقیم قرقیزستان می باشد. نخستین رئیس مرکز میر زاهد میرزا رحیم اف خبرنگار و نویسنده مشهور قرقیزستان بوده است. از سال ۱۹۹۴ رئیس این مرکز دورن صابراف نماینده پارلمان قرقیزستان می باشد. از  آن تاریخ  نام مرکز ملی-  فرهنگی ازبک ها به "انجمن ازبک ها" تغییر نام داده است.

در سال ۱۹۹۷ نمایندگان ازبک های مقیم قرقیزستان طی کنفرانسی در شهر اوش "مرکز فرهنگی-  ملی ازبک های استان اوش" را تاسیس کردند. محمدجان ماماسعیداف رئیس دانشگاه ازبکی و قرقیزی اوش ریاست مرکز ازبک های استان اوش را برعهده دارد.

در سال ۲۰۰۹ میلادی  نیز مراکز ملی- فرهنگی ازبک ها در سایر مناطق قرقیزستان از جمله در اوزگن، کارا-سو، اروان و ناکت تاسیس شده است.

هدف اصلی مراکز ملی - فرهنگی ازبک های مقیم قرقیزستان تقویت دوستی و وحدت مردم قرقیزستان،  تهیه و انتشار کتاب های آموزشی برای مدارس ازبک زبان، توسعه روابط برادرانه بین استان های همسایه، احیا و ترویج آداب و رسوم سنت های قوم ازبک و حل و فصل اختلافات بین قومی می باشد. در حال حاضر ۵ تن از نمایندگان پارلمان قرقیزستان ازبک تبار هستند.

تاجیک های قرقیزستان

تاجیک ها یکی دیگر از اقلیت های قومی جمهوری چندملیتی  قرقیزستان بشمار می روند.  آنها یکی از اقوام و ملل قدیمی آسیای مرکزی و تنها قوم غیر ترک تبار این منطقه می باشند. برخی آمارها جمعیت تاجیک های سراسر جهان را بیش از ۱۶ میلیون نفر برآورد کرده اند. اکثریت آنان در افغانستان با بیش از ۸ میلیون نفر، در تاجیکستان حدود ۷ میلیون نفر، در ازبکستان حدود ۲ میلیون نفر، در روسیه ۲۰۰ هزار نفر، در آمریکا ۷۰ هزار نفر و در قرقیزستان بیش از ۵۰ هزار نفر زندگی می کنند.

استان بادکند بیشترین جمعیت تاجیک تبار قرقیزستان را در خود جای داده است. مشهورترین روستای تاجیکی "اوچ قورغان" در منطقه "قدم جای" می باشد.  یکی از اولین و بلکه قدیمی ترین مدارس تاجیک زبان قرقیزستان در همین روستا قرار دارد. همچنین تاجیک ها در روستای انداراک منطقه لیلیک و شهر اسفانه استان بادکند زندگی می کنند. ۹۵ درصد تمام تاجیک های قرقیزستان در استان بادکند زندگی می کنند.

در جمهوری قرقیزستان ۷ مدرسه تاجیک زبان فعالیت می کند. در سه مدرسه از این ۷ مدرسه  تدریس و آموزش به زبان تاجیکی می باشد.  همچنین سه مدرسه دارای کلاس های تاجیک زبان بوده  و یک مدرسه قرقیزی نیز دارای کلاس تاجیکی می باشد.

همچنین افزایش سهم جمعیت تاجیک در استان چوی قرقیزستان یکی از فرایندهای مهم و قابل توجه در سال های اخیر می باشد. اگر در سال ۱۹۸۹ تعداد تاجیک های این استان ۴۱۲ نفر بوده است؛ آمارهای کنونی از افزایش تعداد آنان تا ۷ هزار نفر حکایت می کنند.

برخی از اقوامی که امروز ترک نامیده می شوند در اصل ترک نیستند بلکه ترک زبان شده اند. حدود ۷۰ درصد از ازبک ها، تاجیک های ازبک شده ای هستند که در ۱۰۰ سال اخیر ترکیزه و ترک زبان شده اند. روند ترک سازی تاجیک ها از قرن ۱۶ میلادی شروع شه است. بدنبال مرزبندی های ایجاد شده توسط روس ها  در قرن ۲۰؛ نواحی زبادی از شهرهای تاجیک نشین به ازبک ها واگذار گردید. همچنین شهرهای تاجیکی همچون سمرقند و بخارا و چند ناحیه دیگر تاجیک نشین را در قلمرو و زمره  استان ازبک نوشتند. در تاجیک های قرقیزستان نیز چنین اتفاقی افتاده است. تنها در چند روستای استان بادکند آداب و رسوم تاجیکی حفظ شده است.

یکی از ویژگی های اصلی تاجیک های قرقیزستان این است که اکثر آنان به زبان قرقیزی آشنایی و تسلط دارند.

استان اوش دومین استان تاجیک نشین پس از استان بادکند محسوب می شود.

جامعه امروزی تاجیک های قرقیزستان با توجه به اقلیت بودنشان بسیار فعال هستند. ولی آنها در مقایسه با سایر اقوام این کشور از سیاست دور هستند و اکثر نمایندگان این جامعه جایگاه خود را در پزشکی، فرهنگ و آموزش پیدا کرده اند.

گفتنی دیگر اینکه جامعه تاجیک های قرقیزستان برخلاف سایر اقوام دیاسپورا نیستند بلکه قومی هستند که از قرن های قدیم در منطقه قرقیزستان فعلی زندگی می کنند.

همچنین در قرقیزستان انجمن ها و سازمان های تاجیکی وجود دارند که در حوزه های مختلف زندگی تاجیک های قرقیزستان فعالیت می نمایند.

انجمن عمومی تاجیک های قرقیزستان موسوم به رودکی در سال ۱۹۹۳ تاسیس شده است. از سال تا سال ۲۰۰۸ رئیس این انجمن رحیم جان اف دانشمند مشهور قرقیزستان بوده است. با تلاش ها و مساعی رحیم جان اف گروه های موسیقی "نوا" و "زیبا" تاسیس شده و کتابخانه های تاجیکی در کشور باز شده است. از سال ۲۰۰۸ صابراف سیاستمدار و تاجر تاجیک تبار قرقیزستان ریاست این انجمن را بر عهده دارد. با حمایت ها و کمک مالی صابراف کتب و آثار همچون "تاجیک های قرقیزستان"، "نور دوستی" و غیره چاپ و منتشر شده است. علاوه بر این ها همچنین از سال ۲۰۰۸ روزنامه "پیام آلاتو" بطورماهانه چاپ و منتشر می شود. فعالان جامعه تاجیک تبار قرقیزستان در سال ۲۰۱۸ میلادی دهمین سال تاسیس روزنامه پیام آلاتو را جشن گرفتند.

وظیفه اصلی انجمن رودکی قرقیزستان حفظ زبان، ادبیات، تاریخ و آداب و رسوم قوم  تاجیک و تقویت روابط دوستی بین ملت های تاجیک و قرقیز عنوان شده است.

 انجمن دانشجویان تاجیکی شاغل به تحصیل در قرقیزستان موسوم به " انجمن وارثان رودکی" دیگر سازمانی است که  با هماهنگی و اتحاد دانشجویان تاجیک در قرقیزستان و بمنظور حل و فصل مسائل و مشکلات دانشجویان مقیم  و توسعه فعالیت های فرهنگی و اجتماعی تاسیس شده است. هدف انجمن "وارثان رودکی" اجرای ابتکارات هنری، فرهنگی و وطن دوستی دانشجویان و حمایت از دانشجویان می باشد.

در دانشگاه اسلاویانی قرقیزستان نیز  از سال ۲۰۱۲ مرکز فرهنگ تاجیکی "سامانیدها" ( سامانیان) فعالیت می نماید. این مرکز به ابتکار سفارت تاجیکستان در بیشکک تاسیس شده است.

منابع:

۱. http://www.kuu.kg/

۲. https://iwpr.net/ru/global-voices/uzbeki-kyrgyzstana

۳. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D۰%A۳%D۰%B۷%D۰%B۱%D۰%B۵%D۰%BA%D۱%۸۱%D۰%BA%D۰%B۸%D۰%B۹_%D۰%BD%D۰%B۰%D۱%۸۶%D۰%B۸%D۰%BE%D۰%BD%D۰%B۰%D۰%BB%D۱%۸C%D۰%BD%D۰%BE-%D۰%BA%D۱%۸۳%D۰%BB%D۱%۸C%D۱%۸۲%D۱%۸۳%D۱%۸۰%D۰%BD%D۱%۸B%D۰%B۹_%D۱%۸۶%D۰%B۵%D۰%BD%D۱%۸۲%D۱%۸۰_%D۰%۹A%D۰%B۸%D۱%۸۰%D۰%B۳%D۰%B۸%D۰%B۷%D۱%۸۱%D۰%BA%D۰%BE%D۰%B۹_%D۰%A۰%D۰%B۵%D۱%۸۱%D۰%BF%D۱%۸۳%D۰%B۱%D۰%BB%D۰%B۸%D۰%BA%D۰%B۸

۴. https://www.osoo.kg/inn/۰۱۱۰۷۲۰۱۶۱۰۰۴۴/

۵. http://www.nlkg.kg/ru/projects/little-kirghizstan/kyrgyzskie-tadzhiki

۶. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D۰%۹A%D۰%B۸%D۱%۸۰%D۰%B۳%D۰%B۸%D۰%B۷%D۱%۸۱%D۰%BA%D۰%BE-%D۱%۸۲%D۰%B۰%D۰%B۴%D۰%B۶%D۰%B۸%D۰%BA%D۰%B۸%D۱%۸۱%D۱%۸۲%D۰%B۰%D۰%BD%D۱%۸۱%D۰%BA%D۰%B۸%D۰%B۵_%D۰%BE%D۱%۸۲%D۰%BD%D۰%BE%D۱%۸۸%D۰%B۵%D۰%BD%D۰%B۸%D۱%۸F